Afleveringen
-
Als de liefde niet bestond
The Beatles zongen er prachtig over: Het enige wat echt nodig is, is de liefde. Maar zoals Beatles-bewonderaars Acda & de Munnik het verwoorden: âIk ben de wedstrijd met de Beatles en de buren moeâ. Soms vergt het net wat teveel om na een baaldag (weer niet mijn idolen geĂ«venaard met mijn nieuwe liedje) vriendelijk te zijn tegen de buren die voldoen aan het perfecte plaatje. Arnon Grunberg zegt deze aflevering zelfs "Liefde kan ook een bom zijn". Belangeloos liefhebben, dat vergt nogal wat.
Liefde is oorlog luidt het spreekwoord. Het voelt soms inderdaad als een strijd. Wanneer je iemand voor je wilt winnen, zeggen we dan niet voor niets dat je iemands hart wil veroveren? Arnon Grunberg vervolgt: âEr zit veel onmacht in ons. Controle willen uitoefenen is een heel begrijpend verlangen. Maar het verlangen om lief te hebben, kan lijden tot verstikking. Geloof, hoop en liefde wordt vaak teruggebracht tot candlelightâ, terwijl het potentieel een handgranaat is.â
Psychiater Damiaan Denys vult aan: âJe moet bereid zijn je over te geven aan een ander. Het is niet makkelijk in liefde een wederkerige relatie aan te gaan. Er kan zoveel gebeuren. Je wereldbeeld kan ondersteboven keren. Jezelf wegcijferen, het is enorm bevredigend als je dat kan. Maar toch blijft het moeilijk voor ons.â
Filosoof Bastiaan van Rooijen zegt in de podcast: âIets in ons verlangt ernaar om altijd meer te willen. Maar er blijft altijd eenzaamheid die niet vervuld kan worden; als een neerwaartse spiraal die niet eindigt. We verlangen zoveel. Maar welk verlangen is de moeite waard om te vervullen? Waar heb ik wat aan? Jezus wijst ons de weg. Het gaat om de relatie. Spullen helpen om ze te gebruiken, om anderen te helpen. Maar ze mogen je niet hinderen om anderen lief te hebben.â
âAls de liefde niet bestondâ, zong Toon Hermans, âgeen appel zou meer rijpen, zoals eens in het paradijsâ. Daar zijn we weer, terug naar waar het allemaal begon, in het hof van Eden. Zoals de wetenschap van de dood extra betekenis geeft aan de korte duur van ons bestaan, geeft de kennis van goed en kwaad, van onze zondes, extra veel betekenis aan de waarde van liefde in ons leven. Mar wat is dan die liefde? In welke vormen biedt het zich aan? Hoe heb je lief? En waarom hebben we het er vaak zo moeilijk mee? Vooral als het om de nog onbekende ander gaat? Onze zeven gasten filosoferen er liefkozend op los in deze slotaflevering.
-
Op hoop van zegen
De deugdenethiek draait om het vinden van balans. Zo is het ook met de hoop. Die heeft altijd last van het contragewicht wanhoop. De angst dat het mis kan gaan.
Grootse momenten in het leven - âjaâ zeggen tegen de liefde van je leven, de mens zet zijn eerste stappen op de maan, worden afgewisseld met panische momenten - gaat mijn lief vreemd? Weer een ramp, komt het ooit goed met wereld?
Het zijn vaak de momenten waarop we het meest radeloos zijn dat we vurig hopen op de terugkeer van de grootse momenten. In de Latijnse mythologie wordt de godin van de hoop dan ook de âlaatste godinâ genoemd. Rosaliene IsraĂ«l zegt in deze podcast: âHoop is een verraderlijk concept. We associeren het met dat het goed zal komen. Dat kan ook een doekje voor het bloeden worden.â
Daarom werkt hoop het best in samenhang met geloof. Enkele jaren voordat Barack Obama verkozen werd, sprak hij uit de eerste zwarte president van de VS te willen worden. âEen zwarte? Dat zal nooit gebeurenâ stond er in veel krantencommentaren. Juist omdat het voor veel mensen ongelooflijk leek, werd de verbeelding aan het werk gezet. Het onmogelijk geachte idee werd in de gedachten van mensen getransformeerd in een beeld waarvan het fantastisch zou zijn als het toch gerealiseerd kon worden.
Dit hoeft niet zo groots te zijn als het worden van de president. Zo las ik het boek âHOOPâ van Joris Luyendijk. Honderd mensen interviewde hij over hun wens. Van muzikanten tot wetenschappers tot kledingontwerpers. Wat me opviel was dat ze allemaal een hoop uitspraken die heel beperkt bleef binnen hun eigen vakgebied. Maar later besefte ik dat dit navelstaren helemaal niet erg hoeft te zijn. Wanneer iedereen hun eigen beperkte droom najaagt, draagt iedereen een stukje bij aan de grote puzzel. Zoals bierbrouwer Garmt Haakma het formuleert: âWanneer je de intentie hebt om waarde toe te voegen aan de kwaliteit van andermans leven en die van jezelf, kun je nooit op je neus gaanâ.
Deze aflevering gaan we met onze zeven gasten op zoek naar tekenen van hoop die ons leven veren kunnen geven. Hoe houd je hoop levensvatbaar? En waarom is sterven aan het kruis in hemelsnaam een teken van hoop?
-
Zijn er afleveringen die ontbreken?
-
Tot ongelooflijke dingen in staat
Dan zijn we nu aangekomen bij mijn favoriete deugden. Natuurlijk, de reeds behandelde, zogenaamde âscharnierâ deugden zijn goed gekozen om aan jezelf te sleutelen ten faveure van het goede. Maar niet alles in het leven is maakbaar. Externe factoren sleutelen ook aan ons. Daarom spreekt men wat betreft de aankomende deugden geloof, hoop en liefde ook wel over de genadevolte deugden. Ze komen je toe. Als een gave van God waarmee je aan de slag kunt gaan.
De opsteller van de reeds behandelde deugden, Plato, geloofde als een wiskundige in een kosmische orde. Hij haalde een haast orgastisch genoegen in het nastreven van het goede en schone om in een symbiose met deze kosmos te geraken. Daaraan moest ik denken toen ik de atheĂŻst en wiskundige Richard Dawkins hoorde oreren tegen een overtuigd christen; hoe dom het was te geloven in een menselijk verzinsel. Iedereen zou zoals hij sommetjes moeten oplossen, want er is niks op aarde dat een mens gelukkiger kan maken dan de mensheid in een wiskundige formule te kunnen samenvatten. Fraai is dat. Het klinkt als de aloude predestinatieleer. De hemel, enkel weggelegd voor knappe wiskundige koppen. Voor de meeste mensen zal de wiskundige formule meer abacadabra zijn dan het maken van een voorstelling van God.
Rabbijn Tamarah Benima zou de heer Dawkins mooi van repliek kunnen dienen. Zo zegt ze in de podcast: âIk heb een heel pakket aan spirituele ervaringen gehad. Maar dat is geen bewijs dat God bestaat. Het is een bewijs dat de menselijke machine, tot dat soort dingen in staat is.â
Als een fijne manier van waanzin? âNou, in een orgasme ben je ook in de zevende hemel. Je hebt die niet continu, maar je bent ertoe in staat. Waarom zou een spirituele ervaring aan iets moeten refereren? Net als orgasme.â
Waar we ook in geloven; we willen geloven dat het leven zin heeft. Dat onze acties een zekere waarde hebben. Ieder mens heeft de behoefte zich geaard te voelen. En toch voelt het leven vaak als het tasten in het duister. In het Marcus-evangelie vat een zieke jongen het wat mij betreft perfect samen, door tegen Jezus te zeggen: âIk geloof, kom mijn ongeloof tegemoetâ.
JezuĂŻet Bastiaan van Rooijen: âGeloof hebben is geen blind vertrouwen. Het is een proberen goed te reageren op wat voorvalt in het leven. We hebben een angst te overwinnen en we worden uitgenodigd ja te zeggen.â
Is geloof hebben, zo nietig als een mosterdzaadje, genoeg? Hoe hou je het zaadje vruchtbaar? Onze zeven gasten vertellen deze aflevering over hun perceptie op het geloof en hun geloofservaringen.
-
Zoals het bedoeld is
âLeven we in een rechtvaardige wereld? Als ik denk aan het begin van de Bijbel - wat ik lees als een loflied op de schepping, âzoals het bedoeld isâ - wordt de mens aangewezen als de hoeder van de wereld; maar we verkloten het, keer op keer weerâ, zegt pastor Rosaliene IsraĂ«l in deze podcast.
Wij mensen zijn, gemiddeld genomen, misschien wijs. Het bracht ons geneeskracht, het heeft ons naar de maan heeft gebracht, energie verschaft. Ja, wij hebben veel wijsheid in pacht. Maar het is zo gericht op ons eigen belang dat we het grotere plaatje negeren. We lijden allemaal aan het calimero-effect. Zo zegt China als het onze Schepping betreft: Nu is het onze beurt om de aarde te vervuilen, daarna zullen we weleens zien of we ook een duurzaam ingerichte wereld kunnen helpen creëren.
Psychiater Damiaan Denys: âWe voelen ons vaak tekort gedaan. De ander wel en ik niet. Waarom krijgt die zoveel? Maar niet iedereen is gelijk. zo werkt de samenleving nietâ.
Niet iedereen is gelijk, maar volgens de universeel opgestelde rechten van de mens, moeten we de waardigheid van ieder individu respecteren. Een van de grondleggers van dit gedachtegoed was de filosoof Immanuel Kant. Eenieder, zo stelde hij, heeft de plicht zichzelf en ieder ander met respect te behandelen.
Arnon Grunberg zegt daarover: âHet begint ermee te erkennen dat je zelf niet de enige maat der dingen bent. Je hebt oog voor de belangen en verlangens van anderen. Zonder te ontkennen dat in een wereld leeft die ook competitief is.â Het noodlot houd je niet tegen. âAls ik morgen parkinson krijg, waardoor ik veel dingen niet kan doen, is dat moeilijk rechtvaardig te noemen. Maar omgekeerd kun je je afvragen: waarom treft het geluk mij dat ik niet in Mali ben geboren?â
Je dienstbaar opstellen naar de ander, naar de Schepping. Het was het grootste verkooppunt van Jezus. De ander ook een plekje onder de hemel gunnen; dat klinkt als een redelijk voorstel. Maar het ligt ook gevoelig. Niet voor niet noemde Plato rechtvaardigheid de kroon op de andere deugden. Emma Cohen de Lara: âDeugden zijn interne verworvenheden. Volgens Plato is de kosmologische orde redelijk en kan iedereen die kennen. Zodra dat het geval is, is je ziel in harmonie. Dan ben je er. Maar de werkelijkheid is complex. Wat vooraan staat voor Plato is dat het redeneren en ook het gesprek daarin cruciaal is. Dus we vooral erover nadenken en erover spreken. en dan: wat te doen en hoe te handelen?â
Onze zeven gasten rechtvaardigen deze aflevering hun gedachten over het kroonjuweel van de platonische deugden.
-
âAls ik de wijsheid in pacht hadâ
Van het orakel van Delphi kreeg Socrates te horen dat hij de meest wijze man op de aardbol was. Maar wijs als hij was, kon Socrates het haast niet geloven en ging op onderzoek uit.
In een strip van Paul Faassen over de weelderige tijd waarin we leven, zegt de ene rat tegen de andere: âJaa, je houdt veel tijd over voor zelfontplooiing!â. Waarop de ander reageert: âNeuken bedoel jeâ. Wat is het toch in ons mensen? Alsmaar dromen over zelfontplooiing, om te stranden bij het beoefenen van de geneugtes. De passieve houding van het gezegde spreekt boekdelen âAls ik de wijsheid in pacht hadââŠ
Ik wil graag een lans breken voor de film Independence day als modern visionaire klassieker. Ruim tien jaar voor Al Gore met zijn documentaire An inconveniënt truth kwam, voorspelde deze film reeds wat ons te wachten staat als we op de huidige voet verder leven.
Het plot: Aliens (lees: de mens) willen onze planeet overnemen en zeggen tegen de president van de Verenigde Staten dat ze als sprinkhanen de aarde zullen leeg roven van al haar energie om erna door te hoppen naar de volgende planeet.
Even ervoor blijkt de mens allang te weten dat de aliens eraan zouden komen door een gecrasht ruimteschip, maar ze hielden het geheim omdat âmenâ het niet wilde weten.
De boodschap van de film: wanneer alle landen eendrachtig de gezamenlijke vijand aanpakken, komt er vrede op Aarde.
Tot zover de utopie. Helaas worden we geconfronteerd met de dystopische realiteit van de mens die het liefst zân kop in het zand steekt volgens het eeuwenoude Augustinus-adagium âGeef me matigheid, maar nu nog nietâ. Hoe leef je, als je zoals de mens niet prudent bent?
Plato-expert Emma Cohen de Lara âDe Grieken zijn functioneel in het denken. Als je deugden mist, dan disfunctioneer je. Je ontwikkelt niet als mens, maar struikelt door het leven.â
âLet er dus goed op welke weg u bewandelt, gedraag u niet als dwazen maar als verstandige mensen. Gebruik uw dagen goedâ, staat er in de bijbel. Mooi gezegd, maar waar vinden we de route naar het gewenste pad? Hoe raken we in staat onze daden te wegen en ze naar waarde te kunnen schatten? Hoe worden we wijze, voorzichtige mensen?
Onze zeven gasten orakelen ons door hun gedroomde landschappen. Zo neemt jezuĂŻet Bastiaan van Rooijen ons mee op zoektocht naar de wijsheid middels de bijbelse Job. âJob durft na te denken. De God waarmee je een contract kunt afsluiten bestaat niet. Maar wie is God dan? Het antwoord wat Job krijgt is een manifestatie van God in de natuur. Hij zegt: kijk om je heen: het leven gaat verder. Je wordt uitgenodigd daaraan deel te nemen.â
-
âWaar zijn de helden?â Zoân twintig jaar geleden circuleerde lange tijd een Postbus 51 reclame met deze prangende vraag. âMoed moetâ was het slotpleidooi van de commercial. Twee decennia later luidde een kop in de krant naar aanleiding van het overlijden Peter R. de Vries âDe laatste moedige Nederlander is gestorvenâ. De moed lijkt diep in onze polderschoenen geschoven.
âVroeger draaide alles om moed. In de klassieke literatuur; Achilles, de Griekse tragedies. Je leven op de weegschaal leggen voor een principe. Nu lees ik nergens meer, het is weg!â zegt Damiaan Denys.
Terwijl de Iraanse vrouwen en mannen ons eraan herinneren wat het strijden voor je mensenrecht inhoudt, lijken wij de katalysator te ontberen om het ontstoken vonkje van onze voorouders brandend te houden. Of beter: met het behalen van een bepaald comfortplafond is de katalysator weggeredeneerd. âDe helden van tegenwoordig strijden voor hun eigen genot. In die zin zijn wij allen helden.â vat Arnon Grunberg cynisch onze worsteling met het leven in het na-oorlogse Europa samen.
Het Griekse woord ethos, staat oorspronkelijk voor het leger - het holletje waarin een haas woont. Deze maakt de haas door zich razendsnel rond te draaien in hoog gras, zodat het opgerolde gras naar diens lichaam gevormd wordt.
Zo beschouwd trachten Ăłok wij ons leven tot een huis te maken. Een die ons beschermt; niet alleen tegen de vijand, maar ook tegen eenzaamheid en vervreemding van de ander en onszelf. Een huis, waarin wij in staat zijn onze verlangens en ons handelen te interpreteren. De deugd is volgens Aristoteles een houding, in het latijn, habitus.
âMoed gaat om het kunnen beheersen van je angstenâ, zegt filosoof Emma Cohen de Lara. âJe mag best bang zijn. Maar een goede strijder is alleen op gepaste momenten bang.â Daarom is moed tonen je gebreken onder ogen durven zien, ervaart Garmt Haakma keer op keer, die zijn bierbrouwerij oprichtte om mensen met afstand tot de arbeidsmarkt een werkplek te geven. âMoed is een van de deugden die ik de mensen hier toedicht. Ze hebben de moed gehad hier binnen te komen en zeggen: ik heb een handicap. Ik kan sommige dingen moeilijk leren. Ze stappen letterlijk en figuurlijk de drempel over. ze willen graag erbij horen.â
De vraag is of je durft te vechten voor je innerlijk kompas, tegen de beperkingen die je ervaart? Hoe stellen we onszelf in staat, om met een onbevangen houding de fundamenten waarop we onze veilige woonplaats hebben gebouwd te waarborgen? In deze podcast reizen we als baby Mozes naakt in een biezen mandje langs onze angsten en gaan op zoek naar onze innerlijke kracht.
-
Goed versus kwaad is gematigdheid versus gulzigheid. Verreweg mijn grootse zonde. Ik moet bij mezelf regels inprenten om niet over de schreef te gaan. Geen koffie meer na de lunch, geen stroopwafels in de keukenkast en als er een boek in huis komt, moet er ook weer een uit. Oh! Het liefst zou ik alle boeken die mijn blikveld kruisen willen lezen. Ook voor deze serie las ik te veel boeken. Toen na een halve meter aan deugdelijke bladzijden het me een uitstekend idee leek aan het werk âEating and drinkingâ ( een vingerwijzing om op Epicurische wijze de Engelse eetgewoonten tegemoet te treden) te beginnen, wist ik dat de balans zoek was en het tijd werd om te beginnen.
De mens is een gulzig dier. Volgens velen zelfs het enig gulzige dier dat op deze aardkloot rondloopt. Een species dat, zoals kerkvader Augustinus het omschrijft âinnerlijk verscheurd is, een slagveld! Geroepen om God te zoeken, maar in plaats daarvan altijd maar geneigd is zichzelf als maat te nemenâ.
God zoeken, zo zegt Augustinus volgens de platoonse gedachtegang, is gestalte geven aan het Goede, Ware en Schone. Als in: afstemmen op Gods frequentie waarvan de Schepping doordrongen is. Het klinkt zo vanzelfsprekend, maar de mens heeft het er maar wat moeilijk mee.
âNeem het paradijsâ, zegt jezuĂŻet Bastiaan van Rooijen in de podcast, âEen perfecte plek, alles wat je hartje begeert is aanwezig. Daar zou je gelukkig moeten zijn. En dan komt er een slang aan kruipen en lispelt: er is Ă©Ă©n ding dat jullie niet mogen!â.
Rabbijn Tamarah Benima zegt vervolgens: âAlles waar je niet goed over hebt nagedacht, dat wordt in het jodendom afgewezen. Waar loop je achteraan? Waar laat je je door misleiden? Dat zijn heel vaak dingen die ons kortstondig prikkelen.. Een overmatige behoefte aan seks, luxe, aanzien.â
We voelen het in al onze vezels: âWat ik verlang te doen, het goede, laat ik na; wat ik wil vermijden, het kwade, dat doe ik. (Romeinen 7:19)â.
Het niet onderzochte leven is geen leven vindt Plato. Dat begint ermee je driften onder controle te houden anders kom je niet verder in het leven. Maar, zo zegt Arnon Grunberg: âAlleen maar gematigd zijn betekent ook een vorm van dood zijnâ. Hoe vinden we de gulden middenweg tussen een aangenaam en werkbaar leven? In deze podcast over de eerste deugd gaan we al wandelend op zoek. Dwars door door het paradijs, het hof van Epicurus en natuurlijk het tuintje in ons hart.
-
Hoeveel zondes weet je op te noemen? En hoeveel deugden?
Dankzij mijn liefde voor lekker bier begon dit onderzoek. Simpelweg door de pakkende titel die Garmt Haakma aan zijn brouwerij heeft gegeven, De 7 deugden. Het deed me beseffen dat óók ik meer zonden dan deugden kon opnoemen. Dat is misschien niet zo gek. Onze begeertes vervullen lijkt de hoofdzakelijke drijfveer te zijn in de door ons ingerichte maatschappij. Reclames in de straat, online, en op de televisie die ons continu stimuleren tot méér. Meer geld, meer spullen, meer schoonheid. Pleziertjes genoeg om af te koelen na de gedane sysifusarbeid.
Maar hoe vind je dat klompje geluk? Wat zijn de bouwstoffen waaruit het is opgebouwd? Eeuwen lang hebben mensen als Plato, Aristoteles, Augustinus en Thomas van Aquino daarover nagedacht. Samen met zeven gasten die me inspireerden, ben ik op zoek gegaan naar wat de zeven deugden behelsen en hoe ze ons helpen een gelukkiger mens te worden. Aan het woord komen psychiater Damiaan Denys, auteur Arnon Grunberg, rabbijn Tamarah Benima, jezuĂŻet Bastiaan van Rooijen, pastor Rosaliene Israel, Plato-expert Emma Cohen de Lara en tenslotte oprichter van bierbrouwerij De 7 deugden; Garmt Haakma.
